(Nie)uczciwa klauzula WIBOR

Stan faktyczny

W 2019 r. JJ (konsument) i PKO BP S.A. zawarły umowę o kredyt hipoteczny z przeznaczeniem na zakup lokalu mieszkalnego. Kredyt ten był kredytem o zmiennej stopie oprocentowania, obliczanym na podstawie wskaźnika WIBOR 6M, przy czym obowiązująca zmienna stopa oprocentowania była poddawana korekcie stosownie do zmian tego wskaźnika w okresach półrocznych. JJ wytoczył powództwo przeciwko temu bankowi żądając ustalenia, iż postanowienia umowy kredytu w zakresie, w jakim odnoszą się do WIBOR, stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą go od chwili zawarcia umowy.

Sąd Okręgowy w Częstochowie zwrócił się z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi m.in. stosowania dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) do badania postanowień umownych dotyczących zmiennego oprocentowania w oparciu o wskaźnik referencyjny WIBOR oraz weryfikacji ich w świetle wymogu przejrzystości, a także możliwości ich kwalifikacji jako nieuczciwego warunku umownego.

Ocena Rzecznika Generalnego

Stosowanie dyrektywy 93/13/EWG

W art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG wyłączono z zakresu jej stosowania m.in. „warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze”.

Art. 29 ust. 2 ustawy z 23.3.2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 720; dalej: KredytHipU) stanowi, iż o ile strony nie uzgodniły stałej stopy oprocentowania kredytu hipotecznego, to sposób ustalania stopy procentowej określa się jako wartość wskaźnika referencyjnego oraz wysokość marży ustalonej w umowie o kredyt hipoteczny. Rzecznik Generalny Laila Medina stwierdziła, iż ten przepis nie wydaje się nakładać obowiązku stosowania wskaźnika referencyjnego WIBOR. W ocenie RG ten przepis należy traktować jako przepis ogólny, pozostawiający uczestnikom rynku pewien zakres swobody w przyjęciu konkretnego wskaźnika, jego stawki i dokładnej stałej marży. W związku z tym sporny warunek umowny, który stanowi, iż oprocentowanie jest oparte na wskaźniku WIBOR i stawce 6M oraz na stałej marży w wysokości 1,85 %, nie wydaje się odzwierciedlać dosłownie treści powyższego przepisu krajowego. W konsekwencji RG uznała, iż art. 29 ust. 2 KredytHipU nie wydaje się ustanawiać w sposób jasny i jednoznaczny stosowania określonego wskaźnika referencyjnego i jego stawki, a w szczególności wskaźnika WIBOR 6M.

Zdaniem RG okoliczność, iż wskaźnik WIBOR znajduje się w wykazie kluczowych wskaźników referencyjnych, o którym mowa w art. 20 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z 8.6.2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych i zmieniające dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE oraz rozporządzenie (UE) Nr 596/2014 (Dz.Urz. UE L z 2016 r. Nr 171, s. 1), sama w sobie nie uzasadnia wyłączenia z zakresu stosowania dyrektywy 93/13/EWG warunku umownego, który odnosi się do wskaźnika WIBOR.

RG uznała, iż odpowiedź na pierwsze pytanie prejudycjalne powinna brzmieć: art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż warunek umowny uwzględniony w umowie o kredyt hipoteczny zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, który to warunek przewiduje, iż oprocentowanie mające zastosowanie do kredytu jest oprocentowaniem zmiennym opartym na wskaźniku referencyjnym WIBOR 6M, jest objęty zakresem stosowania tej dyrektywy, o ile przepisy krajowe nie przewidują obowiązkowego stosowania tego wskaźnika i jego określonej stawki, niezależnie od wyboru dokonanego przez strony umowy.

Wymóg przejrzystości

Z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający, RG trafnie przyjęła, iż sporny warunek umowny można uznać za objęty zakresem pojęcia „główny przedmiotu umowy”, a zatem stanowi on w takiej umowie część podstawowego świadczenia kredytobiorcy.

Sąd odsyłający wskazuje, iż rozpatrywana umowa zawierała informacje dotyczące podmiotu, który ustala wskaźnik referencyjny, oraz podstawy, na jakiej ustalany jest ten wskaźnik, terminu depozytu adekwatnego dla tego wskaźnika, a także sposobu ustalania odsetek na podstawie tego wskaźnika. Sąd ten powziął jednak wątpliwość, czy należy również wyjaśniać, w jaki sposób ustalany jest WIBOR i jakie czynniki wpływają na jego zmianę, ponieważ J.J. zarzucił, iż nie udzielono mu wyjaśnień co do zasad ustalania wskaźnika WIBOR.

Zdaniem RG z analizy rozporządzenia 2016/1011/UE wynika, iż wymóg przejrzystości przewidziany w dyrektywie 93/13/EWG, interpretowany w związku z tym rozporządzeniem, nie zobowiązuje kredytodawcy do bezpośredniego przekazywania bardziej szczegółowych informacji na temat metody wyznaczania wskaźnika referencyjnego niż wymagane w tym rozporządzeniu. Ogólne informacje na temat zastosowanej metody są zawarte w rozporządzeniu 2016/1011/UE, a szczegółowe informacje muszą zostać opublikowane lub udostępnione publicznie przez administratora

Zdaniem RG odpowiedź na drugie pytanie prejudycjalne powinna brzmieć: art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż pozwala on na ocenę nieuczciwego charakteru warunku uwzględnionego w umowie o kredyt hipoteczny zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, który to warunek przewiduje zastosowanie do tej umowy zmiennego oprocentowania opartego na wskaźniku referencyjnym WIBOR 6M, jeżeli warunek ten nie został sformułowany prostym i zrozumiałym językiem (wymóg przejrzystości). Aby spełnić ten wymóg, przedsiębiorca musi poinformować konsumenta w sposób wystarczająco precyzyjny i dokładny o nazwie stosowanego wskaźnika referencyjnego oraz o nazwie jego administratora, a także o potencjalnych konsekwencjach dla konsumenta wynikających ze stosowania tego wskaźnika, tak aby umożliwić mu oszacowanie przede wszystkim całkowitego kosztu kredytu. Sposób, w jaki kredytodawca dostarcza te informacje – pośrednio albo bezpośrednio – musi powodować w rezultacie, aby te informacje w pełni ujawniały zastosowaną metodę i główne elementy powodujące wahania stawki wskaźnika i nie dawały zniekształconego obrazu charakteru wskaźnika.

Nieuczciwy charakter warunku umownego

RG stwierdziła, iż sądy krajowe w sprawach cywilnych, takich jak rozpatrywany spór nie mogą badać metody ustalania takich wskaźników na podstawie tej dyrektywy, ponieważ takie badanie wykracza poza zakres stosowania dyrektywy 93/13/EWG.

Zdaniem RG odpowiedź na trzecie pytanie prejudycjalne powinna brzmieć: art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż zobowiązuje on sąd krajowy do dokonania oceny, czy warunek umowny dotyczący zmiennej stopy oprocentowania opartej o wskaźnik referencyjny WIBOR – stojąc w sprzeczności z wymogiem dobrej wiary – powoduje znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Czyniąc to, sąd krajowy w ogólnej ocenie nieuczciwego charakteru warunku umownego musi sprawdzić, czy kredytodawca, traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny, mógł racjonalnie założyć, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych umowy. W tym celu należy sprawdzić, czy konsument wyraził świadomą zgodę na ryzyko wynikające ze stosowania spornego warunku umownego po otrzymaniu pełnych i dokładnych informacji. Ocena ta nie może jednak odnosić się do wskaźnika WIBOR jako takiego ani do metody jego ustalania.

Komentarz