We wschodniej Europie, między Mołdawią a Ukrainą, leży niewielkie, nieuznawane przez społeczność międzynarodową terytorium – Naddniestrze. Dla jednych to skansen postsowieckiej przeszłości, gdzie czas zatrzymał się na początku lat 90., dla innych – realne zagrożenie dla bezpieczeństwa wschodniej flanki Europy. W obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę i pogłębiającego się kryzysu geopolitycznego warto zadać pytanie: czy Naddniestrze to jedynie zapomniana enklawa, czy może punkt zapalny, który w każdej chwili może eksplodować?
Historia regionu
Naddniestrze, ogłosiło niepodległość w 1990 roku, tuż przed rozpadem ZSRR. Była to odpowiedź na rosnące nastroje nacjonalistyczne w Mołdawii i plany zjednoczenia z Rumunią. Region ten był silnie zrusyfikowany, uprzemysłowiony i zamieszkany przez ludność rosyjsko- i ukraińskojęzyczną. Stanowił zaplecze przemysłowe dla reszty republiki, która pozostawała w dużej mierze rolnicza i rumuńskojęzyczna. Mieszkańcy wschodniej części Mołdawii obawiali się marginalizacji kulturowej i językowej. W 1992 roku doszło do krótkiego, ale intensywnego konfliktu zbrojnego pomiędzy siłami mołdawskimi a separatystami wspieranymi przez 14. Armię Radziecką. Zawieszenie broni utrzymało status quo, które obowiązuje do dziś.
Nieuznawane państwo
Choć Naddniestrze formalnie nie jest uznawane przez żadne państwo członkowskie ONZ, funkcjonuje jak odrębna republika – z własnym rządem, parlamentem, siłami zbrojnymi, walutą i symbolami narodowymi. W Naddniestrzu przez cały czas używa się symboli ZSRR: sierpa i młota, czerwonych flag, a także pomników Lenina. Władze konsekwentnie pielęgnują narrację proradziecką – zarówno w podręcznikach szkolnych, jak i w mediach.
Istnienie tego pseudopaństwa możliwe jest dzięki wsparciu Federacji Rosyjskiej – politycznemu, finansowemu i wojskowemu. Na terytorium Naddniestrza stacjonuje rosyjski kontyngent wojskowy, który rzekomo chroni ogromne magazyny amunicji w Kolbasnej, odziedziczone po ZSRR. Obecność tych wojsk budzi jednak poważne obawy opinii międzynarodowej.
Znaczenie geopolityczne Naddniestrza
Strategiczne położenie Naddniestrza przy granicy z Ukrainą, nieopodal Odessy – kluczowego portu nad Morzem Czarnym – sprawia, iż region ten ma ogromne znaczenie militarne. W czasie wojny Rosji z Ukrainą pojawiały się spekulacje, iż Kreml może próbować otworzyć drugi front właśnie z terytorium Naddniestrza. Choć do takiego scenariusza na razie nie doszło, jego możliwość wciąż nie została całkowicie wykluczona.
Równocześnie Mołdawia od 2022 roku stara się o przystąpienie do Unii Europejskiej. To nie podoba się Moskwie, która od lat wykorzystuje Naddniestrze jako narzędzie nacisku wobec Mołdawii. Władze w Tyraspolu w marcu 2024 roku oficjalnie zwróciły się do Rosji o „ochronę” przed rzekomą presją ze strony Kiszyniowa.
Sheriff – firma, która rządzi krajem
Życie codzienne mieszkańców Naddniestrza toczy się w warunkach politycznego zawieszenia. Region cierpi na chroniczne problemy gospodarcze, wysoką emigrację i ograniczony dostęp do inwestycji zagranicznych. Główne źródła utrzymania to pomoc z Rosji, przemyt oraz kilka dużych zakładów przemysłowych. Najważniejszym podmiotem gospodarczym jest jednak Sheriff – firma założona w 1993 roku przez dwóch byłych funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa. Działa ona niemal we wszystkich kluczowych sektorach naddniestrzańskiej gospodarki. Posiada własną sieć supermarketów „Sheriff”, stacje benzynowe, kanały telewizyjne, media, a choćby klub piłkarski – Sheriff Tiraspol.
Firma oprócz monopolu gospodarczego ma również silne powiązania z władzą. Wielu polityków i urzędników wcześniej pracowało w Sheriffie lub współpracuje z firmą, co czyni z niej faktycznego zarządce Naddniestrza.
Przyszłość Naddniestrza – czy zjednoczenie jest możliwe?
Możliwość przyłączenia Naddniestrza do Mołdawii pozostaje niewyjaśniona, ale jest kluczowa w kontekście kandydatury Mołdawii do Unii Europejskiej. Rosja nie zamierza rezygnować ze swojej strefy wpływów, a samo Naddniestrze nie wykazuje chęci do negocjacji na warunkach Kiszyniowa. Alternatywą mogłaby być neutralność Mołdawii lub specjalny status autonomii dla Naddniestrza, jednak dotychczas nie udało się wypracować żadnych trwałych porozumień. Ten autonomiczny region jest nie tylko atrakcją turystyczną dla odwiedzających Mołdawię, ale również realnym zagrożeniem dla jej stabilności.
